Türkiye’deki çalışma izni sistemi, yabancıların ülkeye girişi ve kalışından farklı olarak, özel bir iş ilişkisine dayanır. Bu sistem, yabancı uyrukluların Türkiye’de belirli bir işyeri veya işletme üzerinden istihdam edilmesine olanak tanır. Yani, yabancılara diledikleri herhangi bir işyerinde serbestçe çalışabilme imkânı sunan genel bir izin sistemi mevcut değildir.

Türkiye’de Yabancı Çalışma İzni

Türkiye, küresel işgücü piyasasının önemli bir parçası haline gelirken, yabancıların ülkede yasal olarak çalışabilmeleri için belirli prosedürleri tamamlamaları gerekiyor. Bu süreç, 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu ile düzenlenmiş olup, yabancıların çalışma hayatına katılımını belirli esaslara bağlamıştır. Bu rehber, yasanın temel prensiplerini, çalışma izni süreçlerini ve sıkça merak edilen konuları en sade ve kapsamlı şekilde açıklamayı hedeflemektedir.

Yabancı Çalışma İzni Nedir?

Yabancı çalışma izni, Türkiye’de ikamet eden veya etmek isteyen yabancıların, bir işverene bağlı olarak ya da bağımsız bir şekilde gelir getirici faaliyetlerde bulunabilmeleri için yetkili makamlardan alması gereken yasal onaydır. Bu izin olmadan Türkiye’de çalışmak yasa dışıdır ve hem yabancı hem de işveren için ciddi yasal sonuçları olabilir.

Çalışma İzni Türleri

6735 Sayılı Kanun, yabancıların niteliklerine ve çalışma şekillerine göre farklı çalışma izni türleri tanımlamaktadır:

• Süreli Çalışma İzni: Belirli bir işyerinde veya meslekte çalışmak üzere en fazla bir yıl süreyle verilen ilk izindir. Bu izin, yabancının Türkiye’de ikamet izni süresi ve/veya hizmet sözleşmesinin süresi dikkate alınarak verilir.
• Süresiz Çalışma İzni: Türkiye’de uzun süreli ve kesintisiz ikamet eden, belirli koşulları (genellikle 8 yıl kesintisiz ikamet ve 6 yıl yasal çalışma) sağlayan yabancılara verilir. Bu izin, yabancının ülkedeki entegrasyonunu ve işgücü piyasasına katkısını teşvik eder.
• Bağımsız Çalışma İzni: Kendi adına ve hesabına çalışan yabancılar için verilir. Bu izin için yabancının belirli bir mesleki yeterliliğe, sermayeye ve Türkiye ekonomisine katkı sağlayabilecek bir iş planına sahip olması beklenir.
• İstisnai Çalışma İzni: Bazı özel durumlarda (örneğin, nitelikli sporcular, bilim insanları, üst düzey yöneticiler, insani nedenlerle gelenler) verilen çalışma izni türüdür. Bu izinler, ülkenin menfaatleri doğrultusunda belirlenmiş kriterlere göre değerlendirilir.
• Turkuaz Kart: Yüksek nitelikli yabancıların Türkiye’ye çekilmesi ve burada uzun vadeli kalmalarının sağlanması amacıyla oluşturulan bir sistemdir. Eğitim düzeyi, mesleki deneyim, bilim ve teknolojiye katkı gibi kriterler dikkate alınır. Turkuaz Kart sahipleri ve onların aile bireyleri, bazı haklardan süresiz çalışma iznine benzer şekilde yararlanabilirler.

Çalışma İzni Başvurusu Süreci

Çalışma izni başvuruları genellikle iki ana yolla yapılabilir:

1. Yurt İçinden Başvuru: Türkiye’de geçerli bir ikamet izni bulunan yabancılar, doğrudan Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına (Bakanlık) e-devlet üzerinden veya yetkili danışmanlar aracılığıyla başvurabilirler.
2. Yurt Dışından Başvuru: Henüz Türkiye’de bulunmayan yabancılar, kendi ülkelerindeki veya yasal olarak bulundukları ülkedeki Türk temsilciliklerine (konsolosluk/büyükelçilik) başvururlar. Bu başvurular, temsilcilik tarafından Bakanlığa iletilir ve Bakanlık tarafından değerlendirilir.

Başvuru sürecinde genellikle işverenin de belirli bilgi ve belgeleri sunması gerekir. Sürecin temel adımları şunlardır:

• Gerekli Belgelerin Toplanması: Yabancıya ve işverene ait kimlik, eğitim, mesleki yeterlilik, iş sözleşmesi, işyerine ait ruhsatlar gibi belgeler eksiksiz olarak hazırlanır.
• Başvurunun Yapılması: Başvuru, ilgili kanallar (e-devlet, temsilcilik) üzerinden yapılır.
• Değerlendirme Süreci: Bakanlık, başvuruyu çeşitli kriterler (işgücü piyasasının durumu, sektörel ihtiyaçlar, yabancının nitelikleri, Türk vatandaşlarının önceliği vb.) açısından değerlendirir.
• Kararın Bildirilmesi: Başvuru olumlu veya olumsuz olarak sonuçlandırılır ve ilgili taraflara bildirilir. Onaylanması halinde, gerekli harç ve ücretlerin ödenmesinin ardından çalışma izni belgesi düzenlenir.

Değerlendirme Kriterleri

Bakanlık, çalışma izni başvurularını değerlendirirken çeşitli kriterleri göz önünde bulundurur. Bu kriterler, Türk işgücü piyasasının korunması, yabancının niteliklerinin işin gereklilikleriyle uyumu ve ülkenin ekonomik menfaatleri çerçevesinde şekillenir. Başlıca kriterler şunlar olabilir:

• İşyerindeki Türk Vatandaşı Çalışan Sayısı: Belirli sektörler ve işyerleri için yabancı çalıştırabilmek adına belirli sayıda Türk vatandaşı istihdam etme şartı aranabilir.
• Ödenmiş Sermaye ve Brüt Satışlar: Şirketin ödenmiş sermayesinin 500 bin TL olması veya brüt satışlarının 8 milyon TL veya 150 bin dolar ihracatının bulunması gibi ticari performans kriterleri değerlendirilebilir. Bu kriterler, işletmenin yabancı istihdam edebilecek güce sahip olduğunu gösterir.
• Yabancının Nitelikleri: Yabancının eğitim düzeyi, mesleki deneyimi ve pozisyon için aranan nitelikleri taşıması önemlidir.
• Maaş Kriterleri: Yabancıya ödenecek ücretin, belirlenen asgari ücretin belirli katları veya sektör ortalamaları düzeyinde olması beklenebilir.
• Sektörel Kotalar ve İhtiyaçlar: Bazı sektörlerde yabancı çalışma izni kotaları veya öncelikler uygulanabilir.

Çalışma İzninin Uzatılması ve İptali

Çalışma izni süresi sona eren yabancılar, mevcut iznin bitiminden geriye doğru 60 gün içinde uzatma başvurusu yapabilirler. Uzatma başvuruları da ilk başvurudaki benzer kriterlere tabi tutulur.

Çalışma izni, Kanunda belirtilen durumlarda iptal edilebilir. Bunlar arasında;

• Yabancının izinsiz çalışmaya devam etmesi,
• Yanlış veya yanıltıcı bilgi vermesi,
• İkamet izninin iptal olması,
• Kamu düzeni veya güvenliği açısından tehdit oluşturması,
• Yabancının uzun süre işsiz kalması veya işverenle ilişiğinin kesilmesi gibi durumlar yer alabilir.

Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar

• Yasal Süreler: Çalışma izni başvurularında ve uzatmalarında yasal sürelere riayet etmek büyük önem taşır. Sürelerin kaçırılması, başvurunun reddine veya yasal statünün kaybedilmesine yol açabilir.
• Belge Doğruluğu: Sunulan tüm belgelerin doğru ve eksiksiz olması gerekmektedir. Sahte veya yanıltıcı belge sunumu ciddi yasal sonuçlar doğurur.
• Değişiklik Bildirim Yükümlülüğü: Çalışma izni alındıktan sonra işyeri veya yabancının medeni durumunda meydana gelen değişikliklerin Bakanlığa bildirilmesi zorunludur.
• Danışmanlık Hizmetleri: Sürecin karmaşıklığı nedeniyle, yabancı çalışma izni konusunda uzmanlaşmış avukatlardan veya danışmanlık firmalarından destek almak, sürecin hatasız ve hızlı ilerlemesini sağlayabilir.

Bu rehber, 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu çerçevesinde yabancı çalışma izni hakkında temel ve kapsamlı bir bakış açısı sunmaktadır. Unutulmamalıdır ki, yasal düzenlemeler ve uygulama esasları zaman zaman değişebilir. Bu nedenle, her zaman en güncel bilgilere resmi kaynaklardan veya uzmanlardan ulaşmak önemlidir.

Çalışma izni başvurularının, yabancı kişiyi çalıştırmak isteyen işveren tarafından yapılması zorunludur. Bu durum, işveren ile çalışan arasındaki yasal ilişkinin ve işverenin yabancı çalışana dair sorumluluklarının altını çizer. Sistem, işgücü piyasasının düzenlenmesi ve yasa dışı istihdamın önlenmesi amacı taşır.

Hangi Yabancılara Ne Şartlarda Çalışma İzni Alınabilir?

1. Türkiye’de Yasal Olarak İkamet Eden Yabancılar

Kimlerdir?
Oturma izni bulunan yabancılar (öğrenci, aile, uzun dönem, turistik vs.)

Şartlar:

• Başvuru yurt içinden yapılır
• İşverenin en az 5 Türk personel çalıştırma yükümlülüğü vardır
• Yabancı personel için mesleki uygunluk aranır
• Yabancının ikamet izni en az 6 ay süreli olmalı

📌 Altı aydan kısa turistik ikamet izniyle yapılan başvurular reddedilir.

2. Türkiye Dışından Başvuru Yapacak Yabancılar

Kimlerdir?
Türkiye’ye henüz gelmemiş ama iş sözleşmesi yapılmış yabancılar

Şartlar:

• Başvuru, işveren tarafından Türkiye’den yapılır
• Yabancı, dış temsilcilikten vize alarak ülkeye gelir
• Türkiye’ye girişten sonra 30 gün içinde SGK bildirimi yapılır

📌 Bu yöntem özellikle mühendisler, uzmanlar ve yabancı şirket personeli için uygundur.

3. Öğrenci Vizesi ile Türkiye’de Olan Yabancılar

Kimlerdir?
Türkiye’de lisans, yüksek lisans veya doktora eğitimi alan yabancılar

Şartlar:

• Lisans öğrencileri için 1. sınıf hariç olmak üzere part-time çalışmaya izin verilir
• Haftalık maksimum 30 saat çalışabilirler
• Ders ve çalışma saatleri birbiriyle çakışmamalı

📌 Çalışma izni doğrudan öğrenciye değil, işveren üzerinden alınır.

4. Şirket Ortağı Olan Yabancılar

Kimlerdir?
Türkiye’de şirket kurmuş ya da bir şirkete ortak olmuş yabancılar

Şartlar:

• En az 500.000 TL sermaye karşılığı %20 hisse sahibi olmalı
• Şirketin en az 5 Türk vatandaşı istihdam etmesi gerekir
• Ortaklar için yönetim kurulu kararı ile görev tanımı yapılmalı

📌 Pasif ortaklıklar çalışma izni hakkı doğurmaz.

5. Ev Hizmetlerinde Çalışacak Yabancılar

Kimlerdir?
Ev hizmetlerinde yabancı bakıcı, hasta bakıcı, çocuk bakıcısı gibi pozisyonlar

Şartlar:

• İşveren bireysel başvuru yapar
• Çocuk, yaşlı veya engelli bireyin bulunduğu evde çalışmak üzere izin verilir
• SGK ve vergi yükümlülüğü işverene aittir

📌 Ev hizmetlerinde yalnızca bireyler başvuru yapabilir, şirketler değil.

6. Tarım ve Hayvancılık Sektöründe Çalışacak Yabancılar

Kimlerdir?
Çoban, hayvan bakıcısı, çiftlik işçisi gibi pozisyonlar

Şartlar:

• Belirli sayıda hayvana sahip olan işletmelere sınırlı sayıda izin verilir
• En fazla 3 yabancı için başvuru yapılabilir
• HAYBİS kaydı ve Tarım Bakanlığı onayı gerekir
• Başvuru e-İzin sistemi üzerinden yapılır

7. Nitelikli Meslek Sahibi Yabancılar

Kimlerdir?
Mühendisler, doktorlar, öğretmenler gibi profesyoneller

Şartlar:

• Diploma ve denklik belgesi zorunludur
• Meslek odalarına kayıt ve ön izin gerekebilir (örneğin Sağlık Bakanlığı onayı)
• Şirketin mali yeterliliği ve pozisyonun gerekliliği ispatlanmalıdır

Çalışma İzni Alma Şartları (Genel)

Aşağıdaki şartlar, yabancı çalışan için yapılacak tüm başvurular için geçerlidir:

1. Geçerli pasaport veya pasaport yerine geçen belge
2. Geçerli ikamet izni (Yurt içi başvurular için en az 6 ay süreli)
3. İşverenin en az 5 Türk vatandaşı çalıştırması (yeni kurulan şirketlerde 6 ay içinde sağlanması şartı)
4. Yabancı için uygun pozisyon (meslekle doğrudan ilişkili, piyasada Türk vatandaşının bulunmadığı durumlarda öncelik tanınır)
5. Yeterli maaş seviyesi: Yabancıya ödenecek maaş, asgari ücretin belli katları kadar olmalı (örneğin mühendis için 4x, uzman için 2x)
6. Başvuru yapılan pozisyona uygun diploma/sertifika

📌 İşverenin çalışma izni uzatma başvurularında SGK borcunun bulunmaması da önemli bir kriterdir.

Sık Sorulan Sorular

Kaçak yabancılara çalışma izni alınabilir mi?
Hayır. Türkiye’de yasal kalış süresi bitmiş (vizesi veya ikamet izni sona ermiş) yabancılar için çalışma izni başvurusu yapılamaz. Önce idari para cezası ödenip, ülkeyi terk ettikten sonra vizeyle tekrar giriş yapılmalıdır.

İkamet izni olan her yabancıya çalışma izni alınabilir mi?
Hayır. İkamet izni türü önemlidir. Altı aylık alınmamış kısa dönem ikamet izni olan kişilere çalışma izni verilmez. Aile, öğrenci, uzun dönem gibi ikamet izinleri avantaj sağlar.

Yurt dışından her ülke vatandaşı başvuru yapabilir mi?
Hayır. Türkiye bazı ülke vatandaşlarına çalışma izni vermemektedir (örneğin Ermenistan, Kuzey Kore gibi). Ayrıca başvurunun değerlendirilmesinde ülkenin Türkiye ile diplomatik ilişkileri ve başvuru gerekçesi önemlidir.

En kolay hangi ülke vatandaşlarına izin verilir?
Türk soylulara, Orta Asya ve Balkan ülkeleri vatandaşlarına (Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan, Azerbaycan, Arnavutluk vb.) başvurular daha kolay ve hızlı sonuçlanır.

📌 ATA Kurumsal Olarak Ne Yapıyoruz?

• Yabancının durumunu analiz ediyoruz
• İşverenin sektörüne göre en uygun başvuru yolunu seçiyoruz
• Tüm evrak, sistem ve takip sürecini eksiksiz yürütüyoruz
• Red durumlarında itiraz ve yeniden başvuru desteği veriyoruz (ücretsiz)

Sonuç: Her Yabancı İçin Uygun Yol Vardır.

Türkiye’de çalışmak isteyen yabancıların durumu farklı olabilir, ama her duruma özel yasal ve güvenli bir yol bulunabilir. Önemli olan doğru analiz, yasal uygunluk ve profesyonel yönlendirmedir.

👉 Danışmanlık ve başvuru desteği için: www.atakurumsal.com